اثرات رژیم‌های آبیاری و کود بر ویژگی‌های کمی و کیفی خرفه (Portolaca oleraceae)

سابقه و هدف: خرفه (Portolaca oleraceae) گیاهی است که بیشتر به عنوان علف هرز شناخته می‌شود، این در حالی است که سابقه کشت خرفه و قابلیت بالاى استفاده از آن به عنوان سبزى و ادویه و همچنین کیفیت بالای روغن موجود در بذر آن زمینه های تحقیقاتی متعددی برای استفاده از این گیاه ارزشمند در تغذیه انسان، دام و آبزیان را فرا روی محققین قرار می‌دهد. بنابراین به علت برتری کیفی روغن خرفه نسبت به روغن سایر دانه‌های روغنی به دلیل میزان قابل ملاحظه اسیدهای چرب امگا 3 و از طرفی با توجه به پدیدﮤ تغییر اقلیم و محدودیت دسترسی به منابع آب و به دنبال آن لزوم تغییر الگوی کاشت در مناطق خشک و نیمه خشک در ایران (87 درصد کل مساحت کشور)، با استفاده از گونه‌های جایگزین از جمله گیاهان دارویی متحمل به تنش خشکی، مانند خرفه می‌توان امکان استفاده بهینه از منابع محدود آب را فراهم ساخت. مواد و روش: به منظور بررسی رژیم‌های‌ آبیاری و تیمارهای کودی بر ویژگی‌های کمی و کیفی خرفه، آزمایشی به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکدۀ کشاورزی دانشگاه زابل اجرا شد. تیمارهای آبیاری شامل: 80 درصد رطوبت قابل استفاده (عدم تنش)، 60 درصد رطوبت قابل استفاده (تنش ملایم) و 40 درصد رطوبت قابل استفاده (تنش شدید) به عنوان عامل اصلی و تیمار کودی در پنج سطح: شاهد(عدم استفاده از کود)، کود دامی (20 تن در هکتار)، ورمی‌کمپوست (15 تن در هکتار)، اوره (150 کیلوگرم در هکتار) و کود ترکیبی NPK (با نسبت 10:10:10) به میزان 100 کیلوگرم در هکتار به عنوان عامل فرعی بود. اندازه‌گیری رطوبت خاک در طول دورۀ رشد با استفاده از دستگاه بازتاب زمانی امواج (TDR) انجام گرفت. یافته‌ها: ویژگی‌های کمی شامل: تعداد برگ در بوته، وزن‌تر و ‌خشک برگ، وزن‌تر و ‌خشک ریشه، وزن هزار دانه، تعداد شاخه جانبی، تعداد کپسول در بوته و همچنین اندازه‌گیری مقدار کلروفیل a و b، پرولین و آنتوسیانین در برگ به عنوان ویژگی‌های کیفی انجام شد. نتایج تجزیه واریانس اثر تنش خشکی، کود و برهمکنش آن‌ها بر تمامی ویژگی‌های اندازه‌گیری شده معنی‌دار شد. بیشترین مقدار وزن‌تر و ‌خشک برگ، وزن‌تر و ‌خشک ریشه، وزن هزار دانه، تعداد شاخه جانبی، تعداد کپسول در بوته و مقدار کلروفیل a و b، از تیمار آبیاری مطلوب (80% رطوبت قابل دسترس) حاصل شد در صورتی که همگام با افزایش شدت تنش خشکی از مقادیر صفات مذکور کاسته شد؛ اما مقدار پرولین و آنتوسیانین در برگ افزایش یافت. نتیجه‌گیری: کاربرد تیمارهای کودی تأثیر معنی‌دار بر عملکرد کمی و کیفی در تمامی ویژگی‌های مورد مطالعه داشت. تیمار کودهای آلی (ورمی‌کمپوست و دامی) علاوه بر حصول عملکرد کمی و کیفی بیشتر نسبت به کودهای شیمیایی، توانست اثر سوء تنش خشکی بر ویژگی‌های اندازه‌گیری شده را نیز تعدیل نماید. همچنی ن با جایگزین کردن کودهای آلی به جای کودهای شیمیایی، می‌توان در جهت کاهش آلودگی‌های زیست محیطی و همچنین کشاورزی پایدار نیز گام برداشت.